Hoofdstuk Tweeënveertig - Ana

Dit was het uitzicht over Sarajevo dat ik had vanuit zowel het raam van mijn appartement, als vanaf het dakterras bovenop het appartement. Deze zelfgemaakte foto kwam er even heel mooi uit, het leek alsof de lucht in brand stond. Dit is een overview van Sarajevo (het is niet zo prachtig als andere wereldsteden zoals Parijs, Rome en Amsterdam, maar het heeft zijn eigen schoonheid).

Dove Square, het drukste plein in Old Town Sarajevo. Deze plek herkende ik uit de film As If I Am Not There. Deze film gaat over hetzelfde onderwerp als deze story. Vanuit mijn appartement kon ik de duiven op het dak zien zitten.

Mijn moeder kijkt naar mensen die schaken op straat. Het is een erg leuk zicht, iedereen die erom heen stond had er wel iets over te zeggen. Deze plek herkende ik ook uit As If I Am Not There.

Zodra ik de andere kant van het appartement de stad in ging, kon ik het gebouw pas echt goed bekijken. Zelfs het gebouw waar ik in verbleef bevatte nog de sporen van de oorlog en het beleg van Sarajevo.

Deze foto maakte ik toen ik terug reed vanuit Sarajevo naar Mostar. De grote, brede weg waaraan deze communistische flatgebouwen staan, wordt Sniper's Alley genoemd. Tijdens het beleg van Sarajevo waren hier de meeste Servische sluipschutters gepositioneerd, die iedereen slachtoffer maakte. Ze richtten zich niet alleen op Bosnische militairen, maar ook op burgers, en vaak ook kinderen en baby's. Als je goed kijkt (inzoomt) zie je dat het gebouw vol zit met kogelgaten.

Dit ben ik (excuses voor de slome blik, ik had de hele dag lang in de auto gezeten), naast Abid Jasar. Hij heeft een souvenirshop naast het War Tunnel Museum. Ik ging bij hem binnen, omdat ik euro's moest inwisselen voor Konvertible Marks. Hij vertelde me dat hij hier al zijn hele leven woont, en dat hij me van alles zou kunnen vertellen over zijn ervaringen in de oorlog en met de oorlogstunnel die werd gebruikt tijdens het beleg, om levensmiddelen, mensen, en wapens te vervoeren.
Na mijn bezoek aan het museum kwam ik bij hem terug om zijn verhalen te horen (heb mijn moeder nog moeten overtuigen om even te wachten, want hij was blijkbaar eventjes weg en zijn vrouw die er nog wel was sprak geen woord engels, maar hij kwam terug!). Hij vertelde ook veel over zijn situatie nu. 'Mijn zoon en schoondochter wonen in het huis van Serviërs.' Dat is dus een huis waarin Serviërs woonden die na de oorlog half gedwongen werden om Sarajevo te verlaten (die kant ging het dus ook op...). Hij vertelde me over de omsingeling van Sarajevo, en dat vijfhonderd meter verderop een frontlinie was met territorium van Sarajevo, en het leger van Republica Srpska (het uitgeroepen Servische deel van Bosnië).
Hij vertelde het maar heel kort in één zin die ik eigenlijk niet goed heb verstaan, maar het kwam erop neer dat het de schuld van Servische soldaten was dat zijn ongeboren dochter tijdens de oorlog is overleden (wat zijn vrouw ook erg heeft geschaad, tijdens de oorlog sprak ze maanden lang nauwelijks). Nadat ik een souvenir had gekocht (kort boek 'The Siege of Sarajevo' als het ergens online of in Nederland te verkrijgen is, zou ik het zeker aanraden), maakten we deze foto, waarna hij me ook spontaan omhelsde. Ik deed hem denken aan dat hij nooit een dochter heeft gehad door de oorlog die zich heeft plaatsgevonden.

Als iemand van jullie ooit naar Sarajevo plant te gaan, bezoek het War Photo Museum en de eigenaar van de souvenirshop daarnaast. Hij staat voor iedereen open, en aan zijn Facebook te zien vertelt hij zijn verhalen aan iedereen die ze wil horen.

Een foto van Abid in zijn truck, gemaakt ergens tussen 1992 en 1996.

Een gevel ergens in het nieuwere deel van Sarajevo, vlak bij de markt waar tijdens het beleg een bom viel die meer dan 60 mensen doodde. Het maakte mij duidelijk dat de oorlog nog steeds met de mensen doorleeft. Het conflict is er nog steeds.

Ik heb er geen foto's van kunnen maken, maar alle richtingsborden langs de weg zijn in zowel Latijns schrift (Bosnisch en Kroatisch) als Cyrillisch schrift (Servisch) aangegeven. Toen ik door de Federale Republiek Bosnië reed, zag ik een bord waarop het Cyrillische schrift met graffiti was uitgevaagd. Toen ik (richting Dubrovnik) door de Republica Srpska reed, zag ik een bord waarop het Latijnse schrift was uitgevaagd. De oorlog is dan wel officieel voorbij, maar leeft nog onder een groot deel van de mensen.