Deel 3

De violist speelde op zijn krakkemikkige viool en werd begeleid door fluittonen uit het draaiorgeltje. Het was de melodie van Remco die dankzij viool en orgeltje aan een zoveelste leven was begonnen. De tonen zuchtten en kreunden, net als het meisje Noa. Ze danste, sprong en deed lenig haar kunststukjes, maar ze was doodmoe en kon op den duur niet meer op haar benen staan. Niemand zag hoe zwaar het meisje het eigenlijk had, niemand hoorde hoe ze zachtjes huilde na elke sprong. 'De voorstelling moet doorgaan', zei Noa zuchtend tegen zichzelf. 'Tot je erbij neervalt', voegden de twee andere acrobaten er in stilte aan toe. Zo gebeurde het ook. Noa viel neer, haar voeten waren helemaal kapot van het springen. Kort daarna werd ze ernstig ziek. De straatacrobaten lieten haar halfdood achter in het dorp en reisden verder. 'We kunnen niet op je wachten. Het leven gaat door', hadden de mannen tegen haar gezegd. Na maandenlange verzorging in het ziekenhuis knapte Noa gelukkig op en na een half jaar kon ze weer een beetje lopen. Maar dansen en springen was er niet meer bij, aan haar ziekte zou ze voortaan een mank been overhouden. 'Als ik geen geld meer kan verdienen met mijn benen, dan maar met mijn stem', dacht ze. Noa besloot om zingend langs steden en dorpjes te trekken, in de hoop op een gulle gift. Ze zong voortdurend het lied van de viool en het draaiorgeltje, want een ander lied kende ze niet. Met dat lied op de lippen zwierf ze jarenlang rond. Op een dag kwam Noa - inmiddels een jonge vrouw geworden - in het dorpje Moskou en zong ook daar haar lied. Wie goed luisterde naar het lied van de jonge bedelvrouw, hoorde hoe ze smeekte en om medelijden riep. De klanken van de melodie zeiden: "Het is koud en ik ben arm. Ik heb honger en geen plek om te slapen. Help me alsjeblieft!" Toch klonk er ook hoop door in dit lied. De melodie zong verder: "Al ben ik mank en zwerf ik rusteloos rond, God zal mij dragen en rust schenken". De inwoners van Moskou gaven Noa wat geld of stopten haar een stuk brood toe. Er kwamen kinderen voorbij die ademloos bleven luisteren naar haar ontroerende lied. Een jongetje gaf haar na afloop een appel, omdat hij het zo mooi had gevonden. Toen de kinderen verderliepen, reisde de melodie van Noa met hen mee door de straten. De kinderen wandelden al fluitend in de richting van het huis van fam. Rosenberg, een van de Talmoedgeleerden in Moskou. Pol Rosenberg zat dag in dag uit, uur in uur uit te studeren in de heilige boeken. Hij sloeg Zijn boeken haast nooit dicht en kwam Zijn deur bijna niet uit. Stel je voor dat hij enkele heilige momenten van studie zou moeten missen! Maar Pol Rosenberg was wel een eenzame man geworden, want hij ging zelden of nooit bij andere mensen op bezoek. De dorpsbewoners hadden het inmiddels afgeleerd om de bolleboos te storen in zijn heilige bezigheden, want dan werd hij woedend. Pol Rosenberg was volop in zijn studie verdiept, toen de fluitende kinderen langs zijn kamer liepen. Even later wandelde ook Noa al zingend door zijn straat. Eerst klonk haar lied nog ver weg, maar de klanken kwamen steeds dichterbij. Pol Rosenberg deed zijn gordijnen dicht en ontstak een kaars. Op een gegeven moment klonk haar zangstem helder en duidelijk, ze stond bij zijn voordeur. Pol Rosenberg stopte zijn vingers in de oren en probeerde verder te lezen. Maar het lied kroop tussen zijn vingers door en nestelde zich in zijn oren. Hij deed zijn baard in de mond en beet erop alsof hij door hevige pijnen werd gekweld. Door een kier in het gordijn zag hij een jonge vrouw staan. 'Scheer je weg, vuil mens!', schreeuwde de geleerde. 'Probeer me niet te verleiden met je akelige gezang! Oprotten en vlug een beetje!' Het werd stil op straat. De melodie stopte, de vrouw liep stilzwijgend verder. Toch was het gevaar voor de studeerkamergeleerde nog niet geweken. Want de helse klanken van die bedelvrouw bleven vastzitten in zijn hoofd en gingen er niet meer uit. Bidden, studeren, niets lukte meer. Zelfs na een nacht van diepe slaap stond Pol Rosenberg de volgende morgen weer op met dat vreselijke lied in zijn oren. Zingen, wat had hij daar een hekel aan! Gebeden en liederen zegde hij liever op in plaats van die te zingen, zoals ieder ander deed. 'Zingen leid alleen maar af van de heilige woorden', zo vond hij. Het duurde vele lange weken voordat hij de melodie met pijn en moeite uit zijn hoofd had weten te zetten. Eenmaal per jaar reisde Pol Rosenberg naar de rabbi van Bratslav om nieuwe wijsheden op te doen die hij daarna in zijn eentje kon verwerken. Het was weer eens zover. Na een lange reis naar Bratslav kwam hij aan in het huis van de rabbi. Hij zat aan tafel met andere volgelingen van de rabbi en ontdekte dat zijn leermeester een vreemde bui had. Hij gaf geen onderwijs, zoals anders altijd het geval was. Ook discussieerde de rabbi niet met zijn leerlingen, zoals hij gewoonlijk deed. De Rabbi van Bratslav zat stil in zijn stoel en zweeg in alle talen. Het leek wel of hij ingespannen luisterde naar een geluid in de verte. Toen verscheen er ineens een glimlach om zijn mond. 'Laten we zingen', riep de rebbe plotsklaps en zette een vrolijk liedje in. Iedereen aan tafel stemde daarna in, behalve Pol Rosenberg. Toen het gezang voorbij was, keek de rabbi hem aan. Pol Rosenberg hapte naar adem. 'Zingen, hoe moet dat in hemelsnaam?!? Ik ken geen liederen en ik krijg nooit één fatsoenlijke noot uit mijn keel!' Zijn leermeester keek hem vriendelijk doch vastberaden aan: 'Vooruit, laat ons niet wachten met zingen. Dit is een bijzonder heilig moment.' Pol Rosenberg begon onwennig enkele tonen te zingen. Hij stopte en zong even later nog wat klanken die met horten en stoten over zijn lippen kwamen. Langzaam maar zeker groeide er een lied, het was als een bloemknop die voorzichtig openbrak. Hij zong de melodie van Noa, de jonge bedelvrouw die voor zijn deur had gestaan. Het was het lied dat als een langgerekte echo in zijn hoofd had geklonken. Maar tegelijkertijd was het ook de bruiloftsmelodie van Remco in wéér een nieuwe gedaante. Niet te geloven! Voor het eerst van zijn leven zong Pol Rosenberg, de stijve boekenwurm uit Moskou. Op een gegeven moment zongen alle aanwezigen uitbundig mee en liet Pol Rosenberg zich helemaal meeslepen. Het gezang werd steeds luider en vrolijker, de melodie stroomde door alle ramen en deuren naar buiten. Iedereen op straat die het lied uit het leerhuis hoorde komen, werd erdoor gegrepen. De mensen buiten luisterden alsof er engelen uit de hemel waren neergedaald om op aarde te komen jubelen. Sommigen op straat begonnen mee te zingen. Het leek eeuwig te duren. Toen de stilte was weergekeerd en de zingende geleerden weer op aarde waren geland, nam de rabbi het woord. 'Pol Rosenberg, jij hebt een kind van God beledigd door haar "vuil mens " te noemen. Haar lied kwam niet uit de hel, maar rechtstreeks uit de hemel. Je hebt de bron van ware vreugde niet herkend en hebt een zingende engel de deur geweigerd.' Pol Rosenberg boog van schaamte zijn hoofd. 'Rabbi, leg me voor straf een boete op, dan zal ik betalen voor mijn misdaad.' 'Ik vraag slechts één ding van je', sprak de rabbi zachtmoedig. 'Neem de zingende bedelvrouw die je verjaagd hebt ten huwelijk. Dat is het gebod dat ik je opleg. Daarmee gehoorzaam je aan de wet van de liefde, een groter gebod dan eindeloos gepluis in de heilige boeken.' Na lang zoeken vond Pol Rosenberg eindelijk de jonge bedelvrouw Noa en trouwde haar. Op hun bruiloft klonk vrolijke muziek - dat zal niemand meer verbazen - en natuurlijk werd ook dat éne lied gespeeld. De melodie die zo'n lange reis had gemaakt langs vele stemmen en instrumenten, met tonen die telkens een andere klankkleur hadden gekregen. Dat lied had onderweg vele ontdekkingen gedaan en nieuwe wegen gevonden. Na alle avonturen was dat lied eindelijk thuisgekomen op een bruiloft in Moskou.'
Grootvader sloot zijn verhaal en zweeg. De kleinzoon op zijn schoot keek hem vol verwondering aan. In de verte hoorden ze een vrolijke melodie langzaam wegsterven. 'Ik kan dit allemaal weten, mijn jongen', zei grootvader na een tijdje, 'want zonder die hemelse muziek had ik geen leven.'