Veselé Vánoce!

‘Krystina, Dobrou noc!’ fluistert mijn nichtje me toe. ‘Meri, jij ook.’ Antwoord ik. Even later hoor ik haar rustig ademen, ze slaapt. Dit is de eerste keer dat ze bij ons kerst komt vieren. Ze keek haar ogen uit. Eerst snapte ze niets van de kersttradities met karpers en dankbodes. Maar ze bleek het heel erg leuk te vinden. Dit was een bijzondere kerst. Mijn laatste kerst als kind, de laatste keer engel en de laatste keer mijn zangkoor. Ik glimlach en droom over hoe deze kerst verliep.

Rustig doe ik mijn mascara op. Beneden hoor ik mijn broertje al kerstliedjes zingen. Langzaam loop ik de trap af. Onze aftelkalender hebben we in de gang gehangen. Ik zie dat er nog twee vakjes dicht zijn. Twee dagen voor kerst. Ik loop de kamer binnen, iedereen zit aan tafel te wachten. ‘Yes! Daar ben je eindelijk. Gaan we dan nu naar Praag?’ Jubelt mijn kleine broertje vrolijk. Lachend pakt mama onze jassen. ‘Yezick, rustig maar we komen heus wel op tijd.’

Onderweg is het gezellig in de auto. Precies zoals vorig jaar. Elke jaar gaan we grote kerstboodschappen doen in Praag. Met kerst komt de hele familie bij ons eten, en dan wordt er natuurlijk wat van ons verwacht. Omdat er in het kleine dorp waar we wonen geen grote supermarkt is doen we een paar keer per jaar boodschappen in Praag. Met kerst bijvoorbeeld. Mijn broertje is al helemaal in de stemming en zingt voortdurend kersliedjes. Zelf vind ik het allemaal niet zo bijzonder meer, ik heb het nu al 17 keer meegemaakt. Mijn moeder en vader zingen met Yezick mee.

Als we bij de supermarkt in Praag aankomen, staan er al veel auto’s op de parkeerplaats. We hadden al verwacht dat het druk zou zijn, maar zo druk was onvoorstelbaar. Duizenden mensen lopen met karren gevuld met versierselen, voedsel en een kerstboom. Na een plekje te hebben gevonden, lopen we de winkels binnen. Verbaasd kijk ik rond, ik wist dat het gezellig was maar dit had ik me niet meer herinnerd. Overal hangen lichtjes, Kerstmannen, hertjes en staan kerstbomen. Bij iedere winkel liggen schuimpjes bij de kassa, waar mijn broertje zich aan verlekkert.

Een paar uur later zijn we bij bijna alle winkels langs geweest. Bijna alles is gekocht, maar het belangrijkste moet nog. Voorzichtig loop ik met mijn broertje langs de aquariums. Hij tikt tegen het raampje. ‘Niet doen,’ spreek ik hem bestraffend toe. ‘Welke vind jij mooi?’ Stilletjes kijkt hij naar de zwemmende karpers. ‘Hij wijst met zijn vinger tegen het raam. Deze box wil ik!’ Mijn vader knikt goedkeurend, mama en ik zijn het er ook mee eens. Mijn vader vraagt naar de verkoopster en zij doet ze in een grote afgesloten bak. Voorzichtig legt mijn vader de bak in de kar. Yezick kijkt er trots naar en blijft naast de kar lopen, om zijn vissen te beschermen.

Na heerlijk in Praag te hebben gegeten, rijden we weer richting huis. Buiten is het inmiddels gaan sneeuwen. Alles lampjes zien er nu nog vrolijker uit. Achterin liggen alle spullen. Af en toe hoor je het water van het aquarium tegen de rand klotsen. Mijn broertje zingt nog steeds kerstliedjes. Zelf kijk ik nieuwsgierig naar de tassen die rondom mijn benen staan. We hebben zoveel gekocht dat alles niet eens in de kofferbak paste. Ik mocht nog niet in alle tassen kijken. Waarschijnlijk hebben papa en mama kerstcadeaus gekocht, die mag ik nog niet weten anders komt Yezick er ook achter. Maar hij denkt dat de Kerstman nog echt bij ons langskomt en de cadeautjes onder de boom legt. Ik grinnik even om de gedachte dat de Kerstman zomaar ons huis zou binnensluipen.

Twee dagen erna is het kerstmis. Al vroeg komt de hele familie bij ons thuis. We beginnen met een kerstontbijt. Samen met mama heb ik alles klaargemaakt. Dat is traditie, de vrouwen bereiden het maal en maken de mannen pas wakker als de hele familie er is. We zitten te wachten op de familie. Alles staat klaar, maar we mogen nog niets eten. Ik barst van de honger. Gisteravond moesten we vasten, we mochten helemaal niets. Op kerstavond mogen we geen tv kijken, spelletjes doen en al helemaal niet genieten van lekker eten. Omdat we thuis het meeste in de verleiding komen, gaan we meestal naar de kerknachtdienst. Niets eten is daar makkelijker vol te houden. Maar nu ik voor een tafel met kerstgerechten sta loopt het water me in de mond. Gelukkig duurt het niet zo lang voordat iedereen aan tafel zit. Tijdens het ontbijt gaap ik af en toe, omdat ik zo moe ben van het vroeg opstaan om te koken. Maar dat is het allemaal waard, het is heerlijk!

‘Krystina!’ Ik word wakker van het geschreeuw en een duw tegen mijn schouder. Verbaasd kijk ik naar mijn nichtje Meri die half over me heen hangt. ‘Je moet wakker worden. Ik hoorde rare geluiden.’ Ze klinkt bezorgd. Ik stel haar gerust dat dat onze familie is die nu ook naar bed gaat. Snel blik ik naar de klok, dat kan wel ongeveer kloppen. ‘Meri, probeer maar te slapen. Nebojte, Jemný sen!’ Ik begin zachtjes een kerstliedje te zingen. En ze zingt me, net zo lang tot we beide weer in slaap vallen.

Die avond is het eerste kerstmaal. In veel landen is dit het belangrijkste van kerst, het avonddiner. Bij ons niet. Met mijn neefjes en nichtjes heb ik vanmiddag uren naar de spartelende karpers zitten kijken. Dat hoort ook bij de traditie, twee dagen voor kerst koop je karpers. Die laat je in het bad zwemmen, en op eerste kerstdag kiezen we er samen een uit. Een blauwe met zwarte vlekken is deze keer de keuze, papa en mijn oom hebben hem eruit gehaald en geslacht. Terwijl zij het maal (gevulde karper) voorbereiden mochten wij de rest van de karpers vangen en vrij laten in het meer achter ons huis. Met een glimlach denk ik eraan terug. En nu zit ik in de kerk te wachten, mijn engelen kostuum al aan. Eerst zingen met het koor en daarna het stallenspel. Alle familie zit in de zaal, en al mijn neefjes en nichtjes doen ook mee. Iedereen in een engelkostuum, ook de jongens.

Na het zingen praat ik na met mijn neef. ‘Wat hebben jullie prachtig gezongen. Wat een leuk stuk! Of Je bent beeldig.’ Ik vertel hem trots over de complimenten die ik kreeg. Ook de andere zangers krijgen veel complimenten. Als de avond is gevallen beginnen de stallen te spelen. Alle gasten lopen langs verschillende kerststallen, die allemaal een deel van het kerstverhaal spelen. Zelf speel ik weer de engel. Een lieve en prachtige rol, ik hoef niet zoveel te doen maar ik vind het heerlijk om daar naast Maria en de ezel te staan. Mijn broertje speelt Balthazar, een wijze koning. Samen met alle andere spelers vormen we een verhaal. Als alle stallen zijn geweest, volgt er een daverend applaus.

Tweede kerstdag is bij ons minder bijzonder. Die middag vieren we het samenzijn. Daarna beginnen een aantal volwassenen met het eten. De rest is verplicht om te gaan wandelen. Normaal heb ik een hekel aan wandelen, maar met mijn neefjes en nichtjes en een slee vind ik het erg gezellig! Meerdere keren glijden we van de heuvels af, of doen sneeuwballen gevecht. We hebben de grootste lol. Als we even later thuiskomen, staat er al een heerlijk maal van zuurkoolsoep en gevulde karper op ons te wachten. Smullend gaan we aan tafel en genieten ervan.

Na het eten gaan de kinderen naar boven. Daar bereiden we ons voor op de bedankbode. Iedereen onder de achttien doet een lang gewaad aan. De jongens een zwarte, de meisjes een witte. Op onze hoofden dragen we allemaal een krans gemaakt van hulstbladeren. En met kaarsen in onze handen lopen we weer naar beneden. Alle volwassenen zitten inmiddels op de banken en kijken naar ons. We verzamelen ons rondom de kerstboom en gaan in kleermakerszit zingen. De kaarsen zetten we voor ons neer. Een voor vragen we god om vergiffenis van alles wat we fout hebben gedaan. Daar heb ik een hekel aan, omdat iedereen het te horen krijgt. ‘Vergeef me voor het brutale gedrag’ zeg ik meestal maar. Eigenlijk ben ik niet zo brutaal, maar de echte vergiffenis vraag ik niet op zo’n moment. Als iedereen zijn zegje heeft gedaan, zingen we samen de dankbode. Ik verheug me erop dat dit het laatste jaar is dat ik mee moet doen, volgend jaar ben ik achttien. Dan kan ik zelfstandig nadenken over mijn keuzes en hoef ik God niet meer om vergiffenis te vragen, als ik iets fout doe. Ik glimlach en straal bij de gedachte dit nooit meer te hoeven doen.

Later komen ook de volwassenen bij de kerstboom zitten. Mijn vader vertelt het kerstverhaal, en vooral mijn kleine familieleden luisteren aandachtig. Onder de kerstboom liggen allemaal cadeaus. Iedereen pakt een cadeau en geeft dat met een gelukwens door aan diegene voor wie het is. Net zo lang tot alle cadeaus op zijn. Dan is het meestal al na middernacht. We zingen samen nog een aantal liedjes en dan is het tijd voor bed. Samen met mijn nichtje lig ik nog wat na te praten. We kijken elkaar glimlachend aan. Dit was ook haar laatste dankbode en haar laatste kerst als kind.

Ik word wakker van een knorrend geluid. Meri snurkt een beetje. Ik kijk naar haar gezicht. Nog met mijn gedachten ik mijn droom zeg ik hardop: ‘Do příštího roku, jsme konečne starší!´ En Meri antwoordt met: ‘Ik verheug me er nu al op. Ja, dan zijn we eindelijk volwassen. Het was een mooi kerstfeest.’ Glimlachend van tevredenheid val ik in slaap.

Handig om te weten over Kerst in Tsjechië
Een Tsjechisch kerstfeest heeft veel tradities. Zo gaan ze altijd twee dagen voor kerst een aquarium vol karpers kopen, op eerste kerstdag slachten ze daarvan een zodat deze op tweede kerstdag kan worden gegeten. De rest van de karpers laten ze vrij. Ook moet er op kerstavond worden gevast, er mag niets worden gedaan of gegeten waar je extreem van kunt genieten. Dit is als vergoeding voor de twee goede dagen met eten en gezelligheid die als beloning op het vasten volgen. Meestal gaan mensen daarom op kerstavond naar de kerkdienst, dit mag namelijk wel.
Op eerste kerstdag is er altijd een kerstontbijt. Traditiegetrouw bereiden de vrouwen het voor en is de gehele familie aanwezig. Die avond is er een kerstkoor, wat ook wel andêlvečer (engelavond) wordt genoemd. Hierbij zingen de kinderen voor de volwassenen. Dit wordt gevolgd door een stallenspel. Er staan (meestal) 25 stallen in de kerk, waarin telkens andere kinderen zitten die een scene uit het kerstverhaal spelen.
Tweede kerstdag is een rustdag, hierop gaan de kinderen en een aantal volwassenen wandelen. De rest van de volwassenen bereidt het eten voor. ’s Avonds doen de kinderen een dankbode. In gewaden gekleed zingen ze liedjes en vragen God om vergiffenis voor de dingen die ze het afgelopen jaar fout hebben gedaan. Daarna worden net als in alle andere landen de cadeautjes uitgepakt. Waardoor het kerstfeest toch veel overeenkomsten heeft met andere landen.